definicje

 OPIS GATUNKÓW POETYCKICH
--------------------------------------------------------
- TERCYNA - strofa otwarta, złożona z 3 wersów, zwykle 11- zgłoskowych. ze średniówką po 5 sylabie - 5/6
- Rymy mają następujący układ w kolejnych zwrotkach: aba, bcb, cdc, ded, efe, itd.
.
- W TERCYNIE - rymy w środkowych wersach tworzy się na podstawie ostatniego wyrazu środkowego wersu - poprzedniej zwrotki z wyrazem pierwszego wersu kolejnej zwrotki np. zapala - z dala,  trudności - gości, z góry - bury, kręta - pęta (to rymy dokładne niegramatyczne)
.
- W rymach dokładnych musi się zgadzać cała ostatnia sylaba.
.
- W przypadku SONETU TERCYNOWEGO - wszystkie zwrotki to tercyny, które się rymują jak wyżej, a na końcu występuje 2- wers który rymuje się ze sobą.
--------------------------------------------------------------------------------
SONET WŁOSKI - nazywany też sonetem PETRARKOWSKIM jest najbardziej klasyczna odmianą sonetu europejskiego.
- Składa się z 14 wersów podzielonych na dwie strofy czterowersowe (czterostychy) o układzie rymów okalających ABBA, ABBA
- i dwie trójwersowe tercyny - mają rymy podwójne: cdc, dcd lub cde, cde, cde lub cde, edc i wiele innych - Strofy trójwersowe maja dwa lub trzy współbrzmienia, tak ułożone by nie można ich było zamienić na czterowiersz i dwuwiersz.
- Sonet włoski to najczęściej 11-zgłoskowiec 5/6 (ze średniówką po 5 sylabie) lub 13-zgłoskowiec 7/6 ze średniówką po 7 sylabie.
- Sonet włoski rymuje się : ABBA, ABBA, i tercyn cdc, dcd 
- lub: ABBA, ABBA i tercyn   cde, cde
- a rzadko: ABBA, ABBA, cde, edc
- Zazwyczaj pierwszych osiem wersów zawiera część opisową lub narracyjną - pierwsza zwrotka opisuje temat, a druga odnosi się do podmiotu wiersza.
- ---------------------------------------------------------------------------------
SONET FRANCUSKI .- odmiana sonetu, wykształcona we Francji w XVI w. nazywana również sonetem marotycznym, od nazwiska poety Clementa Marota.
Układ francuski różni się od schematu włoskiego porządkiem rymów w końcowej części utworów.
Część początkowa czyli dwie kwartyny rymuje się tak samo w obu odmianach, czyli ABBA, ABBA (czasem ABAB, ABAB). Podstawowa różnica polega na tym, że w sonecie włoskim podkreśla się odrębność tercetów, natomiast w sonecie francuskim przy pomocy rymów wyodrębnia się parę wersów
cc ded lub cdcd ee.
-----------------------------------------------------------------------------------
SONET SZEKSPIROWSKI

Sonet szekspirowski to sonet, który składa się z 14 wersów. Trzy pierwsze strofy 4 - wersowe i ostatnia strofa 2 - wersowa o układzie rymów; ABAB, CDCD, EFEF, GG (11-zgłoskowiec)

Utwór liryczny ( takim jest sonet) to krótki tekst literacki, który charakteryzuje się wyrażeniem subiektywnych uczuć, emocji, myśli oraz doświadczeń przez podmiot liryczny.

Liryka jest to tekst pisany wierszem, który przekazuje emocje autora poprzez opowiadający podmiot liryczny obejmujący głównie utwory wierszowane, których przedmiotem przedstawienia są przeżycia wewnętrzne człowieka, jego uczucia, doznania i przekonania. W utworze pojawiają się różne środki stylistyczne zwłaszcza przenośnie, metafory, rymy, rytm. Dzieli się na lirykę osobistą ( gdy podmiot liryczny możemy utożsamić z autorem), lirykę roli (gdy podmiot liryczny udaje jakąś postać historyczną lub mitologiczną) i lirykę maski ( gdy podmiot liryczny udaje przedmiot, zwierzę, ideę, pojęcie). Bohater liryczny to ten o kim opowiada podmiot liryczny, postać, której poświęcono wiersz. Osoba mówiąca - ten kto mówi w wierszu osoba lub abstrakcyjny głos, jest najważniejszym elementem konstrukcji wiersza. Może być indywidualny lub zbiorowy. ----------------------------------------------------------------

- RYMY NIEGRAMATYCZNE - ułożone z wyrazów należących do różnych kategorii gramatycznych:
rzeczownik, czasownik,,, lub ułożone z wyrazów różniących się formą gramatyczną np. liczbą, osobą, rodzajem, przypadkiem
- RYMY NIEDOKŁADNE - rymy polegające na zbliżonym podobieństwie brzmieniowym zakończeń części wyrazów.
- RYMY DOKŁADNE - (pełne, ścisłe) - czyli takie w których rymujące się głoski są identyczne, inaczej utrzymują pełną identyczność głoskową na obszarze współdźwięczności. np. dziewczyna - malina, ominie - zaginie,  szycia - życia, płaczę - zobaczę.
--------------------------------------------------------------------------------------
- STROFA SAFICKA MNIEJSZA -
- Składa się z czterech  wersów, gdzie pierwsze trzy są 11-sylabowe z podziałem 5 + 6, czyli po piątej sylabie jest średniówka. Ostatni czwarty wers musi składać się z 5 sylab... Co do rymów, strofa saficka ich nie wymaga, ale jeśli one już są, to powinny być stosowane w całym wierszu jednakowo.
- ŚREDNIÓWKA - to przerwa na oddech (krótki przystanek). Powinna kończyć się naturalnie wyrazem.
Liczymy tu sylaby. Każdy wers musi mieć ich 11, a po 5 naturalna przerwa.
np. Kiedy mnie znowu ukołyszą dłonie
Kie-dy mnie zno-wu/5 u-ko-ły-szą dło-nie/6
------------------------------------------------------------------------------------------
- STROFA ALCEJSKA -
która w literaturze jest rzadkością. W związku z tym, że jest to klasyka sięgająca czasów antycznych jej układ
wraz z metrum jest dość skomplikowany (pomijam "krzaczki" i słowa z teorii poetyki - jedynie, co sylaba krótka to "k", sylaba długa to "d" oraz akcentowana to "a")
1 wers 11 sylab
2 wers 11 sylab
3 wers 9 sylab
4wers 10 sylab

1 wers 11 sylab (2 k,da | 2 k,da | 1 d | 3 da,k,k | 3 da,k,ka)

2 wers 11 sylab (2 k,da | 2 k,da | 1 d | 3 da,k,k | 3 da,k,ka)

3 wers 9 sylab (2 k,da | 2 k,da | 2 d,da | 2 k,da | 1 k)

4 wers 10 sylab (3 da,k,k | 3 da,k,k | 2 da,k | 2 da,k)

Kilka objaśnień: pionowa kreska oddziela tzw. stopy, przy czym stopa nie jest sztywno związana z liczbą sylab zastosowanego wyrazu, tu chodzi o brzmienie słów z akcentem przypadającym na sylabach wskazanych ww. układzie. przykład:

Jazda

trudy podróży ukryte czekają

góry miraży zamknięte zostają

wraca pamięć za każdym razem

wyrzutów sumienia – do widzenia

wyraz poruszy obszarem zamętu

dłuto katuszy zbliża do zakrętu

jazda spokojna wydarzeń brak

zerknę w lusterko wsteczne – serdeczne (Piotr W.)

--------------------------------------------------------------------------------------------
- STROFA STANISŁAWOWSKA -
- Składa się z wersów 10-zgłoskowych ze średniówką 5/5  i 8-zgłoskowych 
w porządku: 10 (5+5) 8 / 10 (5+5) 8
- Wersy o tej samej długości rymują się ze sobą, rymy krzyżowe (abab) przykład o rymach niedokładnych:
"Dręczące duszę, szare tęsknoty,
otulić białym kobiercem.
Poczuć zimowej poezji dotyk,
rześkim oddechem tkać wiersze". (z wiersza "Zimowe marzenia".
-----------------------------------------------------------------------------------------
= PENTASRYCH - inaczej PIĘCIOWIERSZ
-  To utwór poetycki lub strofa składająca się z 5 wersów lub utwór poetycki takiej długości. Może występować w rozmaitych kombinacjach układów rymowych (aabba,  aabbb,  abbaa,  ababb) oraz w wersach o różnej budowie. Uchodzi za typowy dla poezji ludowej (wikipedia) Na warsztatach pentastych do 4 zwrotek o poniższej budowie i rymach dokładnych żeńskich. 
1.......6/6 = 12 .....A
2. .....6/6 = 12 .....B
3. ....6/6 = 12 ......A
4. .....5/5 = 10 .....B
5. .....5/5 = 10 .....B
--------------------------------------------------------------------------------------------------
- LIRYKA MIŁOSNA -
- Typ liryki, który wyspecjalizował się w wyrażaniu uczuć miłosnych
- MIŁOŚĆ ROMANTYCZNA - Poezja miłosna czasów starożytnych była domeną greckiej poetki Safony, której wiersze stały się wzorem subtelnego przedstawiania uczuć związanych z miłością czułości, tęsknoty, zazdrości i niepokoju.
---------------------------------------------------------------------------------------
- WIERSZ BIAŁY -
- "Wiersz biały, zwany też wierszem bezrymowym, to typ wiersza charakteryzujący się brakiem rymów w klauzulach (ostatnich słowach wersu). Jego główną cechą jest swoboda i elastyczność w wyrażaniu emocji oraz eksperymentowanie ze słowem bez konieczności stosowania rymów". na przykład: wiersz T. Różewicz:
"moja poezja
niczego nie tłumaczy
niczego nie wyjaśnia
niczego się nie wyrzeka
nie ogarnia sobą całości
nie spełnia nadziei

nie stwarza nowych reguł gry
nie bierze udziału w zabawie
ma miejsce zakreślone
które musi wypełnić [...]".
----------------------------------------------------------------------------------------------
- WIERSZ WOLNY -
Jest to rodzaj wiersza o swobodnej budowie rytmicznej. Charakteryzuje się tym, że liczba sylab w poszczególnych wersach jest różna. Nie obowiązują w nim żadne schematy.
Może mieć rym ale nie musi. Jest to typ wiersza, który należy do systemu nienumerycznego., gdyż jego budowa nie opiera się na zgodności liczby sylab, stóp, zestrojów akcentowych w wersie.
Długość wersów w wierszu wolnym nie musi być analogiczna i nie jest określana żadnymi regułami.
Przykładem wiersza wolnego jest wiersz T. Różewicza (*  *  *)od kilku lat... (z tomu "Twarz trzecia") oraz "Jestem Julią..." Haliny Poświatowskiej i wiele innych.
---------------------------------------------------------------------------------------
- MINIATURA POETYCKA -
Maksymalnie zwięzły utwór poetycki odpowiadający normom gatunku realizowanego zwykle w tekstach obszerniejszych. najczęściej ma charakter żartobliwy, np.  fraszki lub refleksyjno-liryczny, często przybiera formę czterowersu. W miniaturze zdania są ze sobą ściśle powiązane i zestawione w sposób konieczny dla wyrazistego sensu całości. Przykłady: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska - 1/ "Cisza", 2/ "Liście".
1. Podczas gdy cisza się pali,
niebo rusza mewą puchową
jak wachlarzem dla śpiącej fali,
która leży z mątwą pod głową.
.
2. Rumieńce lata pobladły.
Liść złoty z wiatrem mknie.
I klonom ręce opadły
i mnie...
-------------------------------------------------------------------------------
KRESCENT - utwór wierszowany, w którym każdy następny wers jest o sylabę dłuższy od poprzedniego. Przykład; tak/piękny / horyzont / wyłonił się  / itd... a w drugiej zwrotce może być odwotnie - każdy następny wers o sylabę krótszy
---------------------------------------------------------------------------------------
- ABECEDARIUSZ - utwór literacki, w którym kolejne wyrazy, wersy lub strofy zaczynają się kolejnymi literami alfabetu. (płynny abecedariusz stroficzny na warsztatach konkurs 22 kwietnia pt. "Bitwa na słowa")
---------------------------------------------------------------------------------------
- TELESTYCH - utwór wierszowany, w których końcowe litery wersów tworzą wyraz lub zdanie.
----------------------------------------------------------------------------------------